کاربرد دستگاه ایکس ری X-Ray

کاربرد دستگاه ایکس ری در صنعت و پزشکی بسیار متنوع است. از اسکن برای مشخص کردن بیماری ها گرفته تا تشخیص مواد مخدر، دستگاه های اشعه ایکس حرفی برای گفتن دارند. با تولید دستگاه های ایکس ری چمدانی و قابل حمل، امکان استفاده از اشعه ایکس برای برقراری امنیت و بررسی موارد مشکوک در بانک‌ها، ادارات، فرودگاه و بسیاری مکان های مهم دیگر فراهم شده است. در ادامه با برخی از مهم ترین کاربردهای دستگاه های ایکس ری آشنا می شویم.

دستگاه ایکس ری چیست؟

دستگاه ایکس ری، با استفاده از تابش امواج الکترومغناطیس، به داخل اجسام یا بدن انسان نفوذ کرده و تصاویری از داخل بدن یا اجسام را ضبط می کند. نزدیک ترین برخورد افراد با دستگاه x-ray، هنگام عکس برداری پزشکی و دندان پزشکی است. اشعه ایکس با عبور از بدن فرد، توسط استخوان ها جذب شده ولی از بافت نرم عبور می کند. بدین ترتیب یک تصویر از نواحی سفید(استخوان ها) و نواحی سیاه ‌(بافت های نرم تر) برای تشخیص در اختیار پزشک قرار می گیرد. اما این فقط یک نمونه از دستگاه ایکس ری پزشکی است. 

دستگاه های ایکس صنعتی، نوع دیگری از دستگاه های اشعه ایکس هستند که معمولا برای بررسی افراد، ماشین‌ ها و محموله های بار با اهداف امنیتی مورد استفاده قرار می گیرند. این دستگاه ها که از مدل های چمدانی فرودگاهی تا مدل های بزرگ برای بررسی کانتینرها را شامل می شوند، در فرودگاه ها، اداره های دولتی مهم، سالن های اجلاس سران، گمرک و صنایع غذایی نصب و استفاده می شوند. 

کاربردهای دستگاه ایکس ری X-Ray

همان طور که اشاره کردیم، از دستگاه های ایکس ری در فرودگاه‌ها، گمرک، کارخانه ها، مراکز مهم امنیتی به منظور بررسی افراد و وسایل همراه آنها استفاده می شود. هدف از این بازرسی ها، شناسایی موارد مشکوک و خطرناک مانند انواع مواد مخدر، اسلحه و مهمات، کالاهای غیر مجاز و بررسی سلامت مواد غذایی است. در ادامه کاربرد انواع این دستگاه ها به تفکیک بررسی می گردد. 

دستگاه ایکس ری انسان 

این دستگاه ها که از اولین انواع ساخته شده دستگاه ایکس ری هستند، برای اسکن انسان و حیوانات با اهداف سلامتی، امنیتی و ایمنی و بیمارستانی استفاده می شوند. عکس برداری از استخوان‌ها، ریه‌ها، بافت های نرم و سخت از جمله کاربردهای دستگاه های پزشکی ایکس ری است. از دستگاه های ایکس ری انسان برای اسکن اجسام فلزی غیرفلزی در قسمت بیرونی بدن نیز استفاده می شود. این دستگاه ها به منظور حفظ حریم خصوصی افراد فقط یک طرح کلی از نمای بدن را نمایش می دهند. 

دستگاه ایکس ری کامیونی و کانتینری

دستگاه ایکس ری کامیونی در محل ورودی گمرک‌ها، مرزها، ‌تأسیسات نظامی و … مورد بهره برداری قرار می‌گیرند. بررسی انسانی در این محل ها نیازمند وقت و تعداد نیروی بسیار است، از طرفی این بررسی‌ها دقیق نیست و ممکن است نتواند موارد مشکوک را پیدا کند. به همین دلیل از این دستگاه‌ها با هدف اسکن وسایل نقلیه در حال عبور و بار آن‌ها استفاده می‌شود. دستگاه ایکس ری کامیونی توانایی اسکن وسایل در حال حرکت با سرعت تا 40 کیلومتر را دارد. 

در کنار اسکن خودرو، این دستگاه‌ها قابلیت ثبت پلاک خودرو، فیلم‌برداری از زیر خودرو و ذخیره این اطلاعات برای بررسی های آتی را دارند. تشخیص مواد مخدر، اسلحه و مهمات، فلزات، اشیا ممنوعه و تجهیزات تروریستی از جمله کاربرد دستگاه ایکس ری کامیونی است.  

دستگاه ایکس ری فرودگاه 

یکی از پرکاربردترین دستگاه های ایکس بعد از ایکس ری های پزشکی،‌ دستگاه ایکس ری چمدانی یا فرودگاهی است. این دستگاه ها در کنار گیت بازرسی بدنی قرار می گیرند. در زمان عبور افراد از گیت بازرسی، وسایل همراه آن‌ها مانند چمدان، کیف دستی، لپ تاپ و ساک در دستگاه برای بررسی عبور مواد مخدر از گیت فرودگاه، روی نوار نقاله این دستگاه قرار می گیرند. حتی وسایل شخصی مانند انگشتر، ساعت و کمربند نیز برای بررسی فلزات خطرناک و امکان جاسازی مواد غیرمجاز نیز داخل یک سبد از دستگاه ایکس ری چمدانی عبور داده می شوند.

علاوه بر فرودگاه از دستگاه های ایکس ری چمدانی برای بررسی تجهیزات در ادارات پست، گمرک ترخیص کالا، و مبادی ورودی و خروجی کشور نیز استفاده می شود. دستگاه ایکس ری چمدانی یکی از سیستم های تشخیص مواد مخدر در بسته ها است. تصاویر رنگی ای که این دستگاه ها به دست می دهند قابلیت تشخیص انواع مواد آلی، معدنی و فلزات را دارند. این کار با بررسی چگالی مواد انجام می شود. 

دستگاه ایکس ری خودرویی X-Ray

این دستگاه برای اسکن وسایل نقلیه به وسیله اشعه ایکس طراحی شده و قابلیت بررسی خودروها تا ارتفاع 2.7 متر و طول 2.6 متر را دارد. همانند مدل های مشابه، تشخیص کالاهای ممنوعه مانند مواد مخدر، سلاح، مهمات، مواد منفجره، حیوانات و انسان و کالای قاچاق جاسازی شده را دارد. برای اسکن وسیله نقلیه، خودرو با سرعت کم از جلوی دستگاه عبور کرده و اسکنر اشعه ایکس را از بالای به پایین به سمت خودرو پرتاب می کند. بدین ترتیب یک تصویر کلی از اسکلت خودرو، باک، لاستیک ها و فضای داخلی آن برای بررسی به دست می آید. 

دستگاه ایکس ری دستی X-Ray

کاربرد دستگاه ایکس ری دستی یا کیف دستی، برای شناسایی سریع کیف دستی و افراد در محل هایی مانند سالن های اجلاس، مراکز امنیتی و پولی و دفاتر دولتی است. در مراکز با تردد بالا، امکان بررسی فرد به فرد وسایل همراه وجود ندارد و یا بسیار وقت گیر است.  این دستگاه ها قابلیت بررسی کیف دستی و وسایل همراه افراد با دقت خوب را دارد.

 حمل آسان در کنار قدرت شناسایی مطلوب، باعث شده تا مراکز دولتی، شرکت ها، زندان ها و مدارس با خرید دستگاه ایکس ری دستی، بررسی امنیت کالا و محصولات ورودی خود را انجام دهند. از دستگاه ایکس ری دستی برای شناسایی مواد منفجره و مخدر در ماموریت های انتظامی و نظامی نیز بهره گرفته می شود. 

دستگاه ایکس ری مواد مخدر

یکی از اصلی ترین کاربردهای دستگاه ایکس ری بازرسی، شناسایی مواد مخدر است. جاسازی مواد در کیف، ساک و لوازم شخصی یکی از رایج ترین راه‌ها برای عبور مواد مخدر از گیت فرودگاه است. با استفاده از سیستم های تشخیص مواد مخدر تعبیه شده در این دستگاه ها، امکان تشخیص انواع قرص مانند متادون و قرص های روان‌گردان، مواد مخدر مانند هروئین و شیشه وجود دارد. 

در واقع تصویر رنگی به دست آمده از این دستگاه ها امکان شناسایی موارد مشکوک را فراهم می کند. مواد آلی مانند مواد مخدر، مواد غذایی، کاغذ و مواد منفجره به رنگ نارنجی نمایش داده می شوند. در دستگاه های پیشرفته تر، مواد منفجره با رنگ قهوه ای و هروئین و کوکائین به رنگ نارنجی نمایش داده می شوند.  

مواد خنثی مثل شیشه به رنگ زرد مشخص شده و فلزات سبک مثل آلومینیوم، سیلیکون، باروت و چاشنی های انفجاری به رنگ سبز در می آیند. فلزات سنگین مثل آهن، اسلحه، چاقو، گلوله با رنگ آبی و طلا و نقره و اشیاء عتیقه با رنگ بنفش نمایش داده می شوند. در برخی دیگر از نمونه های دستگاه های ایکس ری، مهمات و اسلحه های فلزی به رنگ سیاه نمایش داده می شوند.

مضرات دستگاه ایکس ری برای انسان 

آیا اشعه ایکس برای انسان مضر است. درک میزان خطر اشعه ایکس برای بدن، لازم به دانستن این مسئله است که ما در طی روز تا چه حد با این اشعه به طور طبیعی در تماس هستیم. اشعه ایکس شکلی از تابش الکترومغناطیسی است که به طور طبیعی نیز در طبیعت یافت می شود. همه ما در معرض این تابش از پرتوهای کیهانی، خورشید، مواد معدنی و بیولوژیکی اطراف خود هستیم. افرادی که در ارتفاعات زندگی می کنند بیشتر از کسانی که در سطح دریا هستند، تشعشعات دریافت می کنند. سفرهای هوایی نیز ما را در معرض اشعه های بیشتری قرار می دهد. 

حال بیایید یک مقایسه انجام دهیم، یک تصویربرداری از قفسه سینه شما را در معرض اشعه ای قرار می دهد که در طول ده روز به صورت طبیعی آن را دریافت می کنید. در مقابل این تصویربرداری امواجی 1000 برابر بیشتر از دستگاه ایکس ری فرودگاهی به بدن وارد می کند. بنابراین به آسانی می توان گفت که میزان اشعه ای که شما در فرودگاه دریافت می کنید بسیار ناچیز است. حتی این اشعه از میزان دریافتی تشعشعات در حین خود پرواز نیز کمتر است. در واقع می توان گفت پرواز برای فرد از گیت بازرسی فرودگاه خطرناک تر است. 

مضرات دستگاه ایکس ری بر روی مواد غذایی

سازمان غذا و داروی آمریکا، تأکید می کند هیچ اثر مضر شناخته شده ای از خوردن مواد غذایی، نوشیدنی ها، داروها و استفاده از لوازم آرایشی که توسط دستگاه اشعه ایکس غربالگری شده اند، دیده نشده است. دوز تشعشع دریافتی این اجسام معمولا بسیار پایین بوده و آسیبی به بافت این مواد وارد نمی کند. 

نقاط ضعف دستگاه ایکس ری بازرسی

بسیاری برای نحوه دور زدن دستگاه ایکس ری، به دنبال نقاط ضعف دستگاه ایکس ری فرودگاه هستند. باید بدانید این دستگاه امروزه فناوری پیشرفته ای دارند و تقریباً همه چیز را تشخیص می دهند. مواد آلی مانند چوب،‌ پلاستیک، آب و پارچه به رنگ نارنجی و مواد معدنی مانند فلزات به رنگ آبی نمایش داده می شوند اگر کالای از جنس مواد آلی و معدنی باشد مانند نمک، شیشه و استخوان با رنگ سبز مشخص می شود. مواد متراکم نیز به علت عدم امکان عبور اشعه به رنگ سیاه نمایش داده می شوند. در تصاویر با تکنولوژی جدید مواد تا 6 رنگ بسته به جنس تقسیم بندی می شوند. درست است که دستگاه مشخصاً کالا را تشخیص نمی دهد اما با نگاه به چگالی و تراکم، می تواند به مامور فرودگاه برای شناسایی موارد مشکوک کمک کند. در صورتی که مأمور احساس کند کالایی در بار مسافر جزو موارد مشکوک است چمدان را برای بررسی های بیشتر باز می کند. 

سوالات متداول پیرامون دستگاه ایکس ری

دستگاه ایکس ری فرودگاه قرص را تشخیص می دهد؟

بله یکی از کاربردهای دستگاه ایکس ری فرودگاه، تشخیص انواع قرص است. البته حمل قرص در کل ممنوع نیست و مسافران نیاز به اطلاع رسانی ندارد.قرص های مایع ولی نیاز به بررسی توسط مأمور پرواز دارند.  بنابراین در صورتی که نیاز به حمل داروهای مایع در زمان پرواز دارید حتماً مأمور فرودگاه را مطلع کنید.

آیا اسکنرهای فرودگاهی از چندین لایه لباس عبور می کنند؟

اسکنر دستگاه ایکس ری بازرسی به گونه ای طراحی شده اند که در عین رعایت حقوق افراد و حریم خصوصی، بتوانند لایه رویی بدن را برای کشف مواد جاساز بررسی کنند. هر چند امکان بررسی حفره های بدن را ندارند. 

چطور اشعه ایکس را از بدن دفع کنیم؟

همان گونه که اشاره شد، میزان اثر اشعه ایکس بر سلول های بدن بسیار ناچیز است. با این وجود، برای افراد با سابقه سرطان های بدخیم و پوست حساس بهتر است برای دفع اشعه ایکس غذاهای حاوی کلروفیل مانند ید باشند مصرف کنید. خوراکی هایی مانند زغال اخته، انار و سیب زمینی از جمله این مواد هستند.