انواع شیفت کاری و نوبت کاری در قانون کار

نظم و انضباط را می‌توان یکی از فاکتور‌های بسیار مهم در افزایش بهره‌روی، پیشرفت روز‌افزون کسب‌و‌کار، رعایت نظم و انضباط در هر محیط کاری دانست. به همین دلیل بسیاری از مدیران و صاحبان کسب‌و‌کار‌های مختلف تلاش دارند تا با رعایت و توجه به عوامل موثر در این زمینه، محیطی منظم و در عین‌‌حال پویا را ایجاد سازند. شرکتی را تصور کنید که در آن، شیفت کاری برای پرسنل تعریف نشده و هر شخصی در هر زمان و ساعتی که بخواهد وارد آن شود! در این صورت طبیعتا در پیشبرد امور مختلف بی‌نظمی و آشفتگی به وجود آمده و کسب‌و‌کار مورد نظر نیز در مدت زمان کوتاهی با مشکلات اساسی مواجه خواهد گردید.

همه ما می دانیم و حتما افرادی در اطراف یا خانواده ما هستند که در شیفت های کاری مختلف مشغول به کار هستند. در واقع این ماهیت برخی از مشاغل است که به منظور افزایش تولید، حفاظت یا حراست بهتر، یا ارائه خدمات مختلف و … کارمندان در شیفت های مختلف و به صورت 24 ساعته شبانه روزی آماده فعالیت هستند. به همین دلیل در قانون کار به منظور جلوگیری از فرسودگی این کارمندان و افزایش بازدهی و رغبت آن ها، مبلغی را به عنوان فوق العاده نوبت کاری به آن ها اختصاص می دهد.

با وجود این که این قانون برای همه مشاغل و همه کارمندانی که دارای نوبت کاری هستند، باید در نرم افزار حضور غیاب پرسنل اعمال شده و در نظر گرفته شود؛ اما هنوز برخی افراد از اهمیت آن بی اطلاع هستند. به همین منظور در این مطلب به بررسی معنی شیفت کاری، انواع شیفت کاری، نوبت کاری و نحوه محاسبه نوبت کاری و موارد مهم در این زمینه می پردازیم.

شیفت کاری یا نوبت کاری چیست؟

شیفت کاری یا نوبت کاری به شرایطی گفته می‌شود که در آن کارکنان موظف هستند در ساعات مشخص و از پیش تعیین‌شده در محل کار حضور داشته باشند. این نوع برنامه کاری بیشتر در مشاغلی استفاده می‌شود که حجم کار زیاد است یا ارائه خدمات به صورت ۲۴ ساعته ضرورت دارد.

ویژگی‌های اصلی شیفت کاری:

• تنظیم دقیق ساعات حضور کارکنان در طول روز یا ماه

• تقسیم عادلانه نوبت‌ها بین کارکنان بر اساس سختی کار

• گردش نوبت‌ها در طول ماه

نمونه مشاغل با شیفت کاری:

• بیمارستان و درمانگاه‌های شبانه‌روزی

• آتش‌نشانی و نیروی انتظامی

• کارخانه‌های تولیدی، خودرو سازی و صنایع غذایی

• خدمات آب، برق و مراکز حراستی

استفاده از این شیفت‌ها باعث می‌شود که سازمان‌ها بتوانند با بهره‌وری بیشتر، نیازهای خود را در طول شبانه‌روز پوشش دهند و کارکنان نیز بر اساس قانون کار حقوق و مزایای مرتبط با نوبت کاری دریافت کنند.

قانون شیفت کاری

معنی فوق العاده نوبت کاری چیست و چگونه محاسبه می شود؟

«نوبت کاری» یا «شیفت کاری» به تنظیم ساعات کاری کارکنان در مشاغل خاص اطلاق می‌شود که به دلیل نیاز به فعالیت در ساعات مختلف شبانه‌روز، از شیفت‌های کاری متنوع استفاده می‌کنند. این شیفت‌ها ممکن است شامل صبح، عصر و شب باشند و به‌منظور تأمین نیازهای تولیدی یا خدماتی در تمام ساعات روز طراحی شده‌اند.

در سال ۱۴۰۴، شورای عالی کار درصدهای فوق‌العاده نوبت کاری را به شرح زیر تعیین کرده است:

• شیفت صبح و عصر: ۱۰٪ حقوق پایه

• شیفت صبح، عصر و شب: ۱۵٪ حقوق پایه

• شیفت صبح و شب یا عصر و شب: ۲۲.۵٪ حقوق پایه

برای محاسبه فوق‌العاده نوبت کاری، از فرمول زیر استفاده می‌شود:

روزهای نوبت کاری × درصد نوبت کاری × مزد ثابت روزانه = مبلغ فوق‌العاده نوبت کاری

لازم به ذکر است که برای تعلق گرفتن فوق‌العاده نوبت کاری، شیفت‌های کاری باید به‌صورت گردشی و متناوب باشند. در غیر این صورت، حتی اگر شیفت‌های شبانه اجرا شوند، حقوق مربوط به نوبت کاری تعلق نخواهد گرفت.

معرفی انواع شیفت کاری در قانون کار

همان طور که در پاراگراف های بالاتر هم ذکر شد، در قانون کار برای پرداخت حقوق و مزایای کارمندان و کارگران قوانین مهمی وجود دارد که رعایت آن ها برای هر کارفرما یا صاحب مشاغل ضروری است. طبق ماده 56 قانون کار، شیفت کاری به چند دسته مختلف تقسیم می شود که باید برای محاسبه کردن شیفت کاری دقیق تر کارمندان با توجه به نوع نوبت کاری آن ها، ابتدا انواع شیفت کاری را بشناسید. به طور کلی انواع شیفت کاری در قانون کار به شرح زیر است:

شیفت شب یا شب کاری 

یکی از انواع شیفت کاری که قوانین خاص خود را برای محاسبه کردن حقوق و دستمزد کارمندان دارد، شیفت شب یا شب کاری است. افرادی که در بیمارستان، آتش نشانی، درمانگاه های شبانه روزی، داروخانه های شبانه روزی و … فعالیت می کنند، معمولا شیفت شب کاری به آن اختصاص داده می شود. نکته مهمی که در زمینه شیفت شب وجود دارد، این است که باید کارفرما بر اساس قانون نوبت کاری، شیفت های شب را به صورت گردشی به کارمندان مختلف اختصاص دهد و برنامه ریزی کند.

بنابراین برای تعریف بهتر شب کاری می توان گفت که ساعت کاری شیفت شب از ساعت 22 شب تا 6 صبح خواهد بود و افراد باید در این زمان در محل کار خود حاضر شوند.

شیفت های چرخشی

یکی از کاربردی ترین انواع نوبت های کاری، شیفت های چرخشی یا گردشی است. در این نوع شیفت کاری، یک بازه زمانی مشخص برای ورود و خروج کارکنان و کارگران تعریف می شود و فرد در این ساعات ملزم به حضور داشتن در محل کار است. نکته مهمی که در مورد شیفت چرخشی وجود دارد، این است که این نوع تقسیم کار و شیفت های کاری، به صورت چرخشی تکرار می شود. بدین صورت که زمان کار پرسنل طبق توافق آن ها با یک دیگر و با تایید کارفرما، به صورت چرخشی یا گردشی تغییر می کند.

شیفت کاری چرخشی نیز دارای زیر مجموعه است که در ادامه به معرفی و بررسی آن ها می پردازیم. یکی از کابردهای اصلی شیفت های چرحشی، در کارخانجات تولیدی بزرگ و فعال است. بدین صورت که به بازه های زمانی شیفت صبح، عصر و شب تقسیم می شود. همچنین هر گروه از کارمندان در مشاغل مختلف، یک هفته صبح، یک هفته عصر، و یک هفته شب ملزم به حضور در محل کار است. پس از هفته سوم نیز این سیکل کاری مجددا تکرار شده و به هر کارمند مجددا زمان و بازه کاری اختصاص داده می شود.

شیفت های نگهبانی

یکی از انواع شیفت های چرخشی، شیفت های نگهبانی است. افرادی که در شیفت نگهبانی کار می کنند، به عنوان شیفت شب یا نگهبانان شب شناخته می شوند. در صورتی که طبق قانون کار و بر اساس جایگاه یا نوع کسب و کار، شیفت های نگهبانی نیز به صورت چرخشی بین نگهبانان مختلف تقسیم و زمان بندی می شود.

شیفت های بیمارستانی

یکی از انواع شیفت ها و نوبت کاری، شیفت های بیمارستانی یا نا منظم است. در واقع از این نوع شیفت کاری ساعات کاری مشخصی به کارمندان یا کارکنان بیمارستان مانند پرستاران و پزشکان اختصاص داده نمی شود، چون همان طور که از نام آن پیداست، به آن شیفت نا منظم می گویند . چرا که ممکن است طبق شیفت بیمارستانی، یک پزشک یا پرستار، دو شب پشت سر هم شب کار و یک روز استراحت باشد. سپس روز بعدی صبح کار باشد.

همچنین برنامه کاری آن در هفته آینده ممکن است به صورت کامل تغییر کند. معمولا سوپرواریز یا سرپرست بخش، اول هر ماه برنامه حضور پرسنل بخش پرستاری و پزشکان را مشخص و برنامه ریزی می کند. همچنین ممکن است برنامه ماه های مختلف با یک دیگر کاملا متفاوت باشد.

شیفت شب پرستاری

همان طور که می دانید پرستاری به عنوان مشاغل حساس و ضروری در هر جامعه ای محسوب می شود. به همین دلیل حضور پرستار در ساعات و دوره های چرخشی برای هر فرد لازم و ضروری است. بدیهی است هر پرستار در طول دوره کاری خود ملزم به شیفت شب پرستاری است، و به زمانی که پرستار شیفت خود را از ساعت 10 شب تا 6 صبح آغاز کرده و به پایان می رساند، شیفت شب پرستاری می گویند.

بر اساس قانون کار، و طبق تایید و نظر سوپروایزر بخش پرستاری، شیفت های چرخشی و شیفت شب پرستاری به آن ها اختصاص داده می شود. طبق مصوبات قانون کار، فوق العاده نوبت کاری برای شیفت شب پرستار بر اساس قوانین، محاسبه شده و برای آن ها منظور می شود.

شیفت کاری 8 ساعته

شیفت کاری 8 ساعته یکی از رایج ترین انواع شیفت های کاری است که در کارخانجات تولیدی، صنعتی، بازرگانی، ادارات دولتی و … به افراد اختصاص داده می شود. طی این شیفت کاری، فرد در طول روز به صورت ثابت و بدون تغییر در نوبت کاری، به صورت 8 ساعته از صبح ساعت 6، الی 14 عصر ملزم به حضور در محل کار خواهد بود. بر همین اساس می توان گفت که شیفت کاری 8 ساعته، جز نوبت کاری ثابت محسوب می شود که طبق قانون کار، حقوق مصوب برای این افراد بدون در نظر گرفتن سختی کار به آن ها تعلق خواهد گرفت.

شیفت کاری 12 ساعته/ قانون کار شیفت 12 ساعته

یکی از انواع شیفت کاری که در مراکز دولتی، نظامی و صنعتی و در برخی موارد در سازمان های حراستی وجود دارد؛ شیفت کاری 12 ساعته است. برای تعریف دقیق تر شیفت کاری 12 ساعته می توان گفت، فرد 12 ساعت در محل کار حضور خواهد داشت و سپس 12 ساعت به استراحت می پردازد. (12 ساعت کار 12 ساعت استراحت) این افراد با توجه به قوانین و شرایطی که برای حضور 12 ساعته در محل کار دارند، برای آن ها فوق العاده نوبت کاری در نظر گرفته می شود.

بنابراین فرد می تواند طبق قوانین کار، برای دریافت حقوق و دستمزد مازاد اقدام نماید. یکی از مهم ترین ویژگی های شیفت کاری 12 ساعته این است که معمولا این شیفت به صورت چرخشی توسط کارفرما تعیین می شود. علاوه بر این، به ساعات کارکرد مازاد بر موظفی ماهیانه، حقوق اضافه کاری نیز تعلق می گیرد.

شیفت کاری ۲۴-۲۴ چیست؟

یکی از رایج‌ترین الگوهای نوبت‌کاری در مشاغل حساس مانند آتش‌نشانی، حراست، پرستاری و نگهبانی، شیفت ۲۴-۲۴ است. در این شیوه:

• فرد ۲۴ ساعت متوالی در محل کار حضور دارد.

• سپس ۲۴ ساعت استراحت دارد و دوباره به محل کار بازمی‌گردد.

محاسبه ساعات کاری در شیفت ۲۴-۲۴

طبق ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری موظف در ایران ۴۴ ساعت در هفته است (معادل روزانه ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه). اما فردی که به‌صورت ۲۴-۲۴ کار می‌کند:

• در هر ۲ روز، ۲۴ ساعت کار مفید دارد.

• بنابراین در یک ماه ۳۰ روزه، حدود ۳۶۰ ساعت کار انجام می‌دهد.

محاسبه اضافه‌کار در شیفت ۲۴-۲۴

🔹 ابتدا ساعت موظف ماهانه را محاسبه می‌کنیم:
۴۴ ساعت × ۴.۳ هفته ≈ ۱۹۰ ساعت موظف ماهانه

🔹 سپس ساعت کاری واقعی را مقایسه می‌کنیم:
۳۶۰ ساعت – ۱۹۰ ساعت = ۱۷۰ ساعت اضافه‌کار در ماه

بنابراین کارفرما باید:

• حقوق پایه ماهانه را پرداخت کند.

• برای ساعات مازاد (حدود ۱۷۰ ساعت) اضافه‌کار با ضریب ۴۰٪ طبق ماده ۵۹ قانون کار بپردازد.

• در صورت گردشی بودن شیفت‌ها، فوق‌العاده نوبت کاری نیز اضافه می‌شود.

حق شیفت ۲۴-۴۸ چیست؟

در برخی مشاغل حساس مانند آتش‌نشانی، اورژانس و حراست از الگوی کاری ۲۴-۴۸ استفاده می‌شود. یعنی:

• کارگر ۲۴ ساعت متوالی در محل کار حضور دارد.

• سپس ۴۸ ساعت استراحت داشته و مجدد به کار برمی‌گردد.

قوانین مربوط به شیفت ۲۴-۴۸ طبق قانون کار

بر اساس مواد ۵۱ و ۵۸ قانون کار:

• ساعت کاری موظف هفتگی: ۴۴ ساعت در هفته

• هر ساعت کار در شب (۲۲ تا ۶ صبح): ۳۵٪ اضافه مزد

• ساعات مازاد بر ۴۴ ساعت در هفته: اضافه‌کار با ضریب ۴۰٪ (ماده ۵۹ قانون کار)

• کار در جمعه و تعطیلات رسمی: مشمول اضافه‌کار و حق تعطیل‌کاری

مرخصی در شیفت ۲۴-۴۸:
در صورت استفاده از مرخصی در روز شیفت، کل ۲۴ ساعت از سهم مرخصی سالانه کارگر کسر می‌شود.

نحوه محاسبه نوبت کاری کارمندان در قانون کار چگونه است؟

طبق ماده ۵۱ قانون کار، ساعات کاری موظف در ایران ۴۴ ساعت در هفته (روزانه حدود ۸ ساعت) است. اما برای برخی مشاغل که نیاز به حضور در ساعات غیرمعمول دارند (مانند بیمارستان‌ها، آتش‌نشانی، حراست، صنایع تولیدی)، قانون کار مزایای خاصی تحت عنوان فوق‌العاده نوبت کاری تعیین کرده است.

این فوق‌العاده به منظور جبران سختی کار و تشویق کارکنان برای فعالیت در ساعات عصر و شب پرداخت می‌شود.

درصد فوق‌العاده نوبت کاری (طبق مصوبات ۱۴۰۴):

فرمول محاسبه نوبت کاری:

فوق العاده نوبت کاری= حقوق پایه ماهانه×درصد نوبت کاری

مثال محاسبه:
فرض کنید حقوق پایه ماهانه یک کارمند ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان باشد و در شیفت صبح و شب (۲۲.۵٪) کار کند.

بنابراین علاوه بر حقوق پایه، مبلغ ۴,۵۰۰,۰۰۰ تومان به عنوان فوق‌العاده نوبت کاری به او تعلق می‌گیرد.

نکته مهم:
این درصدها تنها زمانی پرداخت می‌شود که شیفت‌ها به صورت گردشی (چرخشی بین صبح، عصر و شب) باشند. اگر ساعت کاری ثابت باشد (مثلاً فقط شب‌ها)، دیگر فوق‌العاده نوبت کاری پرداخت نمی‌شود و فقط حق شب‌کاری (۳۵٪ اضافه بر مزد ساعتی) اعمال خواهد شد.

نرم افزار شیفت بندی پرسنل چگونه به سازمان ها کمک می کند؟ 

تا این قسمت از مقاله با انواع شیفت کاری، نحوه محاسبه شیفت کاری، و فوق العاده نوبت کاری آشنا شدید. اما نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد که محاسبه کردن و پیدا کردن فرمول نوبت کاری به راحتی امکان پذیر نیست. چرا؟ چون همان طور که می دانید امروزه مشاغل و کسب و کارهای مختلفی در سراسر کشور و شهرهای مختلف راه اندازی می شوند که ممکن است کارمندان و پرسنلی دور کار یا حضوری داشته باشند. بنابراین ثبت کردن اطلاعات زمان ورود و خروج به صورت سنتی و دستی کار آسانی نیست.

علاوه بر این، با افزایش تعداد کارمندان در سازمان های بزرگ، این کار عملا به صورت دستی امکان پذیر نیست. چون این کار نه تنها نیاز به صرف زمان زیادی دارد، بلکه احتمال بروز خطاهای انسانی افزایش می یابد و حقوق و دستمزد کارکنان به درستی و به صورت دقیق انجام نمی شود. به همین دلیل یکی از ضروریت های مهم برای هر سازمان، نرم افزار شیفت بندی پرسنل است.

این نرم افزار بدین صورت است که می توان با استفاده از نوع کسب و کار و با صلاح دید و نظر کارفرما یا صاحبان کسب و کار می توان با توجه به وظایف و عملکرد کارکنان، شیفت بندی انجام داد. این نرم افزارها به صورتی تعریف و طراحی و راه اندازی می شود که هر نوع کسب و کار می تواند به بهترین نحو با توجه به سمت و نوع وظایف کارکنان، پرسنل خود را شیفت بندی کند. در واقع این ویژگی نشان دهنده انعطاف پذیری منحصر به فرد نرم افزار شیفت بندی پرسنل است.

با استفاده از این نرم افزار، سازمان ها بدون کم ترین خطا، و با رعایت کامل عدالت، به تقسیم و شیفت بندی پرسنل می پردازند.

مدیریت انواع شیفت ها با نرم افزار حضور و غیاب کسرا

یکی از چالش‌های اصلی سازمان‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی شیفت‌های کاری پرسنل است. نرم افزار حضور و غیاب و شیفت‌بندی کسرا، یکی از بهترین راهکارهای موجود برای مدیریت دقیق و سریع این فرآیند است.

ویژگی‌های مهم نرم افزار شیفت‌بندی کسرا:

• 📅 برنامه‌ریزی ماهانه: امکان تعریف و تنظیم شیفت‌ها تا یک ماه آینده بر اساس سمت و وظایف پرسنل

• 🔄 گردش خودکار شیفت‌ها: تعیین و اجرای الگوی شیفت‌های گردشی به صورت خودکار

• ⚡ سرعت بالا و دقت در زمان‌بندی: حذف خطاهای انسانی و کاهش زمان مورد نیاز برای برنامه‌ریزی

• 🎛️ رابط کاربری ساده و انعطاف‌پذیر: طراحی کاربرپسند که نیاز به آموزش پیچیده ندارد

• 📊 گزارش‌گیری جامع: امکان تهیه گزارش از حضور و غیاب و نوبت‌کاری کارکنان

بیشتر بخوانید: حداقل حقوق قانون کار ۱۴۰۲ چقدر است؟

نحوه مدیریت شیفت نرم افزار حضور و غیاب کسرا

مدیریت شیفت‌های کاری در سازمان‌های بزرگ، به ویژه بیمارستان‌ها و مراکز با پرسنل زیاد، یکی از چالش‌های اصلی واحد منابع انسانی است. شیفت‌های گردشی و پیچیده باعث می‌شوند برنامه‌ریزی دستی زمان‌بر و مستعد خطا باشد.

در ماژول مدیریت شیفت نرم افزار حضور و غیاب کسرا، امکان تعریف قوانین و هشدارهای مختلف برای جلوگیری از بی‌نظمی و کم‌کاری پرسنل فراهم شده است. به عنوان مثال، می‌توان قوانینی مانند حداقل ساعات کاری که کارکنان موظف به رعایت آن هستند، یا تبدیل کسری ساعات کاری به مرخصی و مازاد آن به اضافه‌کاری را اعمال کرد. همچنین امکان کاهش زمان کاری برای برخی گروه‌های پرسنل، مانند پرسنل رادیولوژی در بیمارستان‌ها، نیز در این ماژول وجود دارد.

رابط کاربری نرم افزار حضور و غیاب کسرا ساده و کاربرپسند طراحی شده است و تجربه‌ای راحت و قابل فهم برای کاربران فراهم می‌کند. تغییرات برنامه کاری به صورت رنگی و قابل درک نمایش داده می‌شوند تا پرسنل به راحتی متوجه تغییرات شوند و مدیران نیز بتوانند به سرعت برنامه‌ها را مدیریت کنند.

مزایای استفاده برای سازمان‌ها:

• کاهش بار کاری واحد منابع انسانی

• جلوگیری از تداخل شیفت‌ها و غیبت ناخواسته پرسنل

• افزایش رضایت کارکنان به دلیل شفافیت برنامه کاری

• صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های مدیریتی

بیشتر بخوانید: قانون کار چیست؟ | بررسی مهم ترین قوانین کار و تامین اجتماعی

جمع بندی

یکی از مهم ترین موضوعاتی که امروزه برای همه مشاغل و به ویژه کسب و کارهای حساس مطرح می شود، چگونگی شیفت بندی و تعریف نوبت کاری است. به همین منظور ما در این مقاله به بررسی و معرفی کامل تر انواع شیفت کاری، نحوه محاسبه نوبت کاری، فرمول شیفت بندی و اهمیت آن در جلوگیری از بروز خطا یا مشکلات دیگر پرداختیم. با مطالعه این مقاله می توانید اطلاعات جامع و کاملی به دست آورید.

همچنین در صورتی که کارفرما هستید و قصد شیفت بندی کردن پرسنل خود را دارید، می توانید از نرم افزار شیفت بندی کسرا استفاده کنید. این نرم افزار قابلیت شیفت بندی کردن به صورت کاملا دقیق و انعطاف پذیر را برای سازمان های مختلف فراهم کرده است.