تعدیل نیرو چه زمانی اتفاق می افتد؟ تفاوت تعدیل و اخراج چیست؟

شاید برای شما هم پیش امده که با خود فکر کنید تعدیل  نیرو یعنی چه؟ اخراج یک فرد چگونه انجام می شود؟  یا تفاوت تعدیل و اخراج در چیست؟ کلیه افراد شاغل امکان دارد در موقعیتی قرار بگیرند که بنا به دلایل مختلفی، مجبور شوند شغل خود را ترک کنند. از علل ترک شغل می توان به یافتن موقعیت شغلی بهتر، استعفا، تعدیل نیرو و اخراج اشاره کرد. تعدیل و اخراج هر دو اصطلاحاتی هستند که به پایان شغل فرد در یک شرکت یا سازمان اشاره دارند. ممکن است سازمانی، کارمندی را به دلیل عدم وجود منابع لازم جهت نگهداری نیروها تعدیل کند. در عین حال امکان دارد سازمان دیگری، کارمندی را به دلیل رعایت نکردن انتظارات شرکت مانند عدم رعایت نظم در حضور غیاب اخراج کند. درک تفاوت این دو اصطلاح می‌تواند به شما کمک کند تا بعد از پایان کار، آرامش خود را حفظ و با تمرکز بیش‌تری به سمت موقعیت شغلی بعدی حرکت کنید.

 در ادامه این مقاله به بررسی معنای تعدیل کارکنان و اخراج می پردازیم و بیان می کنیم از دست دادن شغل چه آثار مخربی بر روی افراد و سازمان ها دارد. بنابراین در صورتی که قصد تعدیل کارکنان دارید و در خصوص قوانین اداره کار نمی دانید، با ما همراه باشید.

تعدیل نیرو به چه معناست؟

تعدیل نیرو به فرایند مدیریتی می گویند که در آن شرایط کار و سطح کنترل یک کارفرما بر روی کارکنان خود، تغییر می‌کند. اصلی ترین علت تعدیل کارکنان، وجود نیروی کار مازاد است و شرکت مجبور به قطع همکاری با کارکنان اضافه می شود. همچنین تعدیل، هنگامی که مهارت‌ها، تجربیات و صلاحیت‌های مربوط به یک شغل، با حقوق قانونی که کارفرما باید به یک کارکنان در قالب بهبود شغل ارائه دهد، همخوانی نداشته باشد نیز اتفاق می افتد. تعدیل کارکنان ممکن است به طور منظم و مداوم صورت بگیرد و با هدف توسعه حرفه‌ای برای کارکنان انجام شود.

تعدیل نیرو به چه معناست؟

سازمان‌ها از تعدیل کارکنان خود در جهت تحقق اهداف زیر استفاده می‌کنند:

1-      افزایش رضایت شغلی و تشویق کارمندان به متعهد شدن بیشتر

2-       بهبود کیفیت عملکرد و افزایش کارایی

3-       پاسخ به تغییرات درخواست‌ها و نیازهای سازمان

4-      رفع نیازها و توانمندی‌های کارکنان

5-      بهره‌گیری از تجارب و مهارت‌های کارکنان

6-      برقراری تعهد و ارتباط بلندمدت با کارفرما برای عملکرد بالا

مهمترین تفاوت های تعدیل و اخراج نیرو

اخراج و تعدیل نیرو دو مفهوم متفاوت است که در حوزه مدیریت منابع انسانی به کار میرود. اخراج به معنای پایان رابطه کاری با یک کارمند است و اغلب به عنوان یک اقدام قطعی و نهایی در این خصوص به حساب می آید. از طرفی، تعدیل به معنای انجام تغییراتی در نیروهای کاری یک سازمان است. معمولا این تغییرات برای سازگاری میان شرایط و نیازهای سازمانی انجام می شود که ممکن است شامل کاهش تعداد کارکنان، انتقال کارکنان به بخش‌های دیگر، اعمال تغییرات در ساعات کاری، شیفت‌بندی، تغییر در ساختار سازمانی و غیره باشد. همچنین، تعدیل کارکنان ممکن است با توافق طرفین و به صورت خوشایند یا بدون توافق انجام شود.

مهم ترین تفاوت تعدیل و اخراج در این است که در پروسه تعدیل، سازمان تلاش می‌کند با تغییراتی مثل تغییر مسئولیت‌ها، ارتباطات، یا موقعیت وظیفه‌ای، فرصت‌های جدید را برای کارکنان فراهم کند. این اقدام به صورت آگاهانه و با هدف توسعه حرفه‌ای و افزایش مشارکت کارکنان انجام می‌شود. از طرف دیگر، اخراج به معنی خاتمه قرارداد کاری فرد است و به صورتی قانونی و مطابق با قوانین و مقررات کار و استخدام انجام می‌شود. دلایل خاتمه قرارداد می‌تواند عدم تطابق و تطبیق کافی با نیازها و توقعات سازمان، عدم عملکرد قابل قبول، تخلف‌ها یا مواردی مشابه باشد.  

تعدیل نیرو چه آثار منفی به دنبال دارد؟

تعدیل نیرو به منظور مدیریت بهتر شرکت یا سازمان انجام و کاملا از قبل برای آن برنامه‌ریزی می‌شود. همچنین تعدیل کارکنان اغلب به دلیل اوضاع اقتصادی بد یک شرکت (مانند عدم توانایی شرکت در پرداخت حقوق یا وجود نیروی کار مازاد) است. تحقیقات نشان می‌دهد که اثرات منفی تعدیل کارکنان، ممکن است تا مدت ها بر افراد و شرکت‌ها تاثیر بگذارد که در ادامه برخی از آن ها را بررسی می‌کنیم. 

تاثیر مخرب بر شرایط مالی کارکنان

تعدیل نیرو امکان دارد باعث کاهش درآمد و مزایای مالی کارکنان شود. این موضوع می‌تواند کاهش رضایت شغلی و افزایش نارضایتی کارکنان درباره شرایط مالی‌شان را دربرگیرد. این نارضایتی ممکن است برادرانه از طرف همکاران و یا سوءقصدانه از جانب سازمان به وجود آید. تحقیقات نشان می دهد که تعدیل و اخراج، رتبه هفتم را در میان استرس‌زاترین تجربیات مالی زندگی فرد دارد. همچنین، به طور متوسط تا دو سال طول می‌کشد تا فرد از آسیب روانی مخرب ناشی از اخراج یا از دست دادن شغل رها شود.

مطالعه دیگری در سال 2009 بیان می کند از دست دادن شغل، خطر ابتلا به بیماری در سالم ترین افراد بدون مشکلات سلامتی قبلی را 83 درصد افزایش می‌دهد. از شایع‌ترین این مشکلات میتوان به بیماری‌های مرتبط با استرس، از جمله فشار خون بالا، بیماری قلبی و فشار روانی ناشی از مشکلات مالی اشاره کرد.

از بین بردن حس اعتماد به نفس کارکنان

یکی از اثرات منفی تعدیل نیرو از بین رفتن حس امنیت و اعتماد به نفس کارکنان است. وقتی که کارکنان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند، احساس ناراحتی او ممکن است منجر به کاهش عملکرد و کیفیت کار شود. تعدیل کارکنان می تواند بر اعتمادبه‌نفس فرد تاثیر بسیار بدی بگذارد و امکان دارد باعث عدم توانایی فرد در کار شود. در این دوره از زندگی، تفکرات منفی مانند ” باید بیشتر کار می‌کردم”، “چرا شغل خود را از دست دادم؟”، ” چگونه دوباره کار پیدا کنم؟”، “من شانس هستم” به ذهن فرد هجوم آورد. اما فرد باید در نظر داشته باشد که این اتفاق فقط یک شکست شغلی است که به شکل‌های گوناگون برای هر فردی دیگری ممکن است رخ دهد.

تعدیل نیرو چه آثار منفی به دنبال دارد؟

تاثیر مخرب بر کسب و کار

تعدیل نیرو و تغییرات در ترکیب نیروی کار ممکن است موجب کاهش تجربه و مهارت‌ها در سازمان کند. از سوی دیگر، باعث به خطر افتادن فرهنگ و سیستم کاری سازمان می شود و کارمندان باقی‌مانده امنیت شغلی خود را از دست می دهند. در نتیجه، عملکرد سازمان کمی به هم ریخته و دگرگون خواهد شد. البته در مواردی تعدیل کارکنان باعث رشد سازمان یا شرکت می شود. آمارها نشان می‌دهد که در برخی موارد، شرکت‌ها بعد از تعدیل با تغییر ساختار داخلی شان، گسترش‌یافته‌اند. اما در برخی موارد دیگر تعدیل کارکنان، تاثیرات مخربی را برای شرکت به همراه داشته و موجب تضعیف عملکرد کسب و کار می شود.

همچنین، هنگامی که در حال تلاش برای افزایش فروش و ارائه خدمات بیشتر هستید، تعدیل کارکنان در بخش‌های فروش و خدمات می‌تواند متناقض با نیازهای کسب و کار باشد. با این کار، کارکنان باقی‌مانده در حوزه‌ فروش را با چالش های بسیاری رو به رو میکنید. کاهش تعداد کارکنان در بخش مدیریت ارتباط با مشتری، بدخلقی مشتری‌ها و کاهش سود را برای کسب و کار شما به وجود می آورد.

تضعیف روحیات کارکنان

در جامعه‌ای که بیکاری رواج دارد، تصور تعدیل نیرو یا اخراج، یک اتفاق وحشتناک برای کارکنان شرکت‌ها است. هر فرد مشغول به‌کار، روی حقوق دریافتی خود از طرف شرکت، برنامه ریزی و حساب می‌کند و برای ادامه‌ی حیات به دریافت این دستمزد نیاز خواهد داشت. در واقع، تعدیل کارکنان ممکن است منجر به افزایش فشار و استرس بر کارکنان شود. نیروهای قدیمی‌تر می‌توانند از تعدیل کارکنان ناراضی باشند و حس کنند که سازمان به دنبال جایگزین کردن آن‌ها با نیروهای جدید است. این می‌تواند باعث افزایش استعفاها و بی‌ثباتی در سازمان شود و اثرات منفی بر روحیات کارکنان داشته باشد.

از بین رفتن حس اعتماد کارکنان به محیط‌های کاری دیگر

از اثرات منفی تعدیل نیرو، تجربه‌های ناگوار مختص به آن است که می‌تواند باعث کاهش اعتماد به محیط‌های کاری دیگر شود. این یعنی که کارکنان ممکن است روحیه و اعتماد کمتری برای تجربه ی شغلی در یک شرکت یا سازمان جدید داشته باشند. زمانی که کارکنان کار خود را به درستی انجام دهد، دلیلی برای اخراج یا تعدیل آن ها وجود ندارد، اما هنگامی که موقعیت شغلی کارکنان به خطر می افتد، آنها دچار مشکلاتی مانند کاهش حقوق، بی‌ثباتی شغلی، عدم رعایت حقوق کارگری و احساس ناراحتی و بی اعتمادی می‌شوند. این موضوع، باعث بی اعتمادی کارکنان نسبت به شرکت ها و سازمان‌های دیگر خواهد شد.

نحوه محاسبه تعدیل نیرو

محاسبه تعدیل کارکنان معمولاً با استفاده از ضریب تعدیل و پارامترهای موثر در تعدیل نیرو انجام می‌شود که در ادامه، نحوه محاسبه آن را توضیح خواهیم داد:

استفاده از ضریب تعدیل: در اغلب موارد، سازمان‌ها از ضریب تعدیل برای محاسبه تعدیل استفاده می‌کنند. این ضریب معمولاً در محیط کاری مشخصی، تعیین می‌شود و بر اساس شرایط سازمانی، اقتصادی و تقاضای کار بازار کار، می‌تواند متغیر باشد و معمولاً به صورت درصدی است و نماینده‌ای از تغییراتی است که در طی تعدیل در سازمان ایجاد می‌شود. برای محاسبه تعدیل، ضریب تعدیل به تعداد نیروهای قابل استفاده در سازمان ضرب می‌شود. این محاسبه می‌تواند به فرمول زیر برسد:

تعدیل نیرو = ضریب تعدیل × تعداد نیروهای قابل استفاده در سازمان

پارامترهای موثر در تعدیل نیرو: برای محاسبه دقیق، عوامل متعددی مانند پیش‌بینی نیازهای آینده، تحلیل نیروی کار فعلی، نیروی کار خارجی، محافظت از منابع انسانی و توانایی‌های سازمانی را باید در نظر گرفت.

نحوه محاسبه تعدیل نیرو

آداب تعدیل کارکنان شامل مراحل زیر می شود:

•         صحبت درباره‌ی هدف و دلیل تعدیل کارکنان
•         در نظر گرفتن شأن کارکنان و کارمندان
•         استفاده از لحن و ادبیات مناسب حین اعلام خبر تعدیل کارکنان
•         برخورد روراست و انسان وار
•         پیشنهاد کمک به کارکنان

تعدیل نیرو در قانون کار

تعدیل نیرو در قانون مدنی ایران همچنان مورد بحث و جدل است. وزارت کار، مقررات زیادی در مورد امور مربوط به استخدام و نیروی کار در کشور تعریف کرده است. اما به طور مستقیم، تعدیل کارکنان به عنوان یک مفهوم جداگانه در قانون کار تنظیم نشده است. البته در کارنامه تعدیل نیرو در وزارت کار، بحث استخدام فصلی و بعضی ملاک‌ها برای تعیین حقوق و مزایای کارگران مورد بحث قرار دارد. با این حال، جزئیات دقیق در مورد نحوه واضح و کاملی که قانون کار به نحوه تعدیل اشاره می‌کند، وجود ندارد.

به طور کلی قانون وزارت کار برای تعدیل نیرو، نفع کارگر به عنوان قشر ضعیف تر را ملاک کار قرار می دهد و قانون را به نفع او تفسیر می کند، اما در برخی موارد از کارفرما نیز حمایت های لازم را انجام میدهد. به عنوان مثال، قانون به کارفرما اجازه می دهد با ذکر علت های موجه، برای تعدیل اقدام کند تا فرد دیگری را به جای او استخدام کند. اخراج و تعدیل نیرو در قانون مدنی و قانون اداره کار با توجه حقوق و مزایای اداره کار بررسی و محاسبه می شود که در ادامه به حالت های تعدیل کارکنان بدون قرارداد و با قرارداد، اشاره و آنها را بررسی می کنیم.

4 دلیل وزارت کار برای تعدیل نیرو

تعدیل بر اساس دلایل مختلفی مانند تغییرات تکنولوژی، مشکلات مالی و اقتصادی، خرابی دستگاه‌ها و ماشین‌آلات و منطقی سازی در صنعت الزامی می‌شود. هر سازمان باید به شرایط خاص خود و نیازهایش توجه کند و تعدیل کارکنان را بر اساس آنها طراحی کند. در ادامه، چهار دلیل وزارت کار برای تعدیل نیرو را شرح می‌دهیم.

دلیل اول: تغییرات در تکنولوژی یک صنعت

یکی از دلایل اصلی تعدیل نیرو می‌تواند تغییرات در تکنولوژی و روند تولید در یک صنعت باشد. با پیشرفت تکنولوژی، بعضی فرآیندها وظایف کاری را اتوماسیون می‌کنند و نیاز به نیروی انسانی را کاهش می‌دهند. در این صورت، تعدیل کارکنان ممکن است ضروری باشد تا تعداد پرسنل را با نیازها و فرصت‌های جدید هماهنگ کند.

 دلیل دوم: مشکلات مالی و اقتصادی

در برخی مواقع، مشکلات مالی و اقتصادی می‌توانند تعدیل نیرو را الزامی کنند. در شرایطی که یک سازمان با مشکلات مالی مواجه می‌شود و نمی‌تواند هزینه‌های نیروی کار را تحمل کند، اقدام به تعدیل کارکنان و کاهش تعداد پرسنل ممکن است. در واقع تعدیل بر اساس مشکلات مالی هنگامی رخ می دهد و وضعیت اقتصادی، شرکت را ملزم به ایجاد تغییر در ساختار کارکنان خود می‌کند.

دلیل سوم: از کار افتادن دستگاه ها و ماشین آلات

آسیب دیدن دستگاه‌ها و ماشین‌آلات از جمله دلایلی است که می‌تواند تعدیل نیرو را لازم کند. وقوع حوادث، خراب شدن تجهیزات یا حتی خرابی خطاهای انسانی در روند تولید می‌تواند باعث از کارافتادن دستگاه‌ها و نیاز به کاهش نیروی کار شود. در واقع با خرابی دستگاه ها و ماشین آلات تا زمان تعمیر آنها، کاری وجود ندارد که نیروی انسانی قادر به انجام آن باشد و در نتیجه، باعث تعدیل کارکنان می شود.

 دلیل چهارم: منطقی سازی در صنعت

منطقی سازی در صنعت یا بهبود عملکرد سازمانی می‌تواند دلیل دیگری برای تعدیل نیرو باشد. تحلیل و بررسی فرآیندها و ساختار سازمانی، شناسایی نقاط ضعف و بهبود آنها، افزایش بهره وری و کاهش هدررفت‌ها می‌تواند منجر به نیاز به تعدیل کارکنان شود. در این صورت، تغییر در شرایط استخدامی و تنظیمات سازمانی ممکن است صورت بگیرد.

4 دلیل وزارت کار برای تعدیل نیرو

شرایط تعدیل نیرو قبل از اتمام قرارداد چگونه است؟

به طور کلی، کارفرماها کارکنان خود را اخراج یا تعدیل نمی‌کنند؛ بلکه با توجه به قراردادهای کوتاه مدت و پس از اتمام آنها از تمدید قرارداد خودداری می کنند. اما در صورتی که کارفرمایی بخواهد قبل از اتمام قرارداد کارکنان، آنها را تعدیل کند، نیاز است مراحلی را طی کند که مشمول قوانین سرسخت قانون کار نشود. بر اساس قانون کار، چنانچه کارکنان در به وظایف خود عمل نکنند و یا مقرراتی را نقض کنند، کارفرما می تواند با تایید شورای اسلامی کار و یا انجمن صنفی، حق و حقوقشان را پرداخت و آنها را تعدیل کند. در صورتی که توافقی میان کارفرما و کارکنان حاصل نشود، موضوع به هیئت تشخیص ارجاع می‌شود و توسط این هیئت تصمیمات لازم اخذ می شود.

در مدت زمانی که این مراحل طی می شود، شخص باید به فعالیت‌خود در‌‌ سازمان یا شرکت ادامه دهد. در صورتی که کارفرما نتواند نظر مثبت مراجع مذکور را برای تعدیل کارکنان جلب کند، در این صورت حق فسخ قرارداد را ندارد. همچنین، در صورتیکه بازهم اقدام به فسخ قرارداد و تعدیل نیرو کند، کار خلاف قانون انجام داده و اخراج شخص غیر قانونی تلقی می شود.

شرایط تعدیل نیرو برای کارکنان بدون قرارداد چگونه است؟

عدم وجود قرارداد با کارفرما، می‌تواند مشکلات بسیاری را در صورت تعدیل نیرو برای او و مسیر دریافت حق و حقوقش ایجاد کند، اما این به آن معنی نیست که شکایت کارکنان از کارفرما بدون قرارداد امکان پذیر نباشد. بدیهی است با اعلام عدم نیاز از طرف کارفرما یا استعفا از سوی کارکنان، باید مراحل تسویه حساب مزایای پایان کار انجام شود. این مزایا شامل سنوات پایان خدمت، مانده مرخصی و عیدی و پاداش است. نخستین اقدام پس از تعدیل کارکنان، تسویه حساب اداری است. قدم دوم این است که به قسمت امور اداری مراجعه و میزان حضور و خدمت، مرخصی های دریافتی، مرخصی استعلاجی، غیبت و… را مشخص و سپس به حسابداری مراجعه کند. فراموش نکنید که ابتدا باید مطالبات حقوق و مزایای فرد محاسبه و سپس بدهکاری و بستانکاری مشخص شود و در نهایت مزایای پایان کار پرداخت شود. لازم به ذکر است در تعدیل کارکنان بدون قرارداد با کارکنان دارای قرارداد کار کتبی در نحوه ی تسویه حساب، هیچ تفاوتی وجود ندارد.

شرایط تعدیل نیرو برای کارکنان بدون قرارداد چگونه است؟

حق و حقوق کارگر در صورت داشتن قرارداد در زمان تعدیل به چه صورت است؟

در صورتی که کارگر قراردادی با کارفرمای خود داشته باشد، شرایط پرداخت حق و حقوق تعدیل نیرو بر اساس قوانین کار و قرارداد مشخص می‌شود. حق و حقوق کارگر در صورت داشتن قرارداد در زمان تعدیل به این صورت است که کارفرما موظف است تا پایان قرارداد، تمامی حقوق و مزایا را طبق قرارداد به فرد بپردازد. در غیر این صورت، فرد می تواند از طریق اداره کار نسبت به ثبت شکایت تعدیل کارکنان از کارفرمای خود، اقدام کند. همچنین فرد قادر است با دریافت نامه عدم نیاز از کارفرما، در اداره کار بیمه بیکاری درخواست و تا 6 ماه بیمه بیکاری دریافت کند.

تعدیل نیرو و بیمه کاری؛ آیا در صورت تعدیل بیمه بیکاری به کارگر تعلق می گیرد؟

طبق قانون، چنانچه فرد بیمه شده به علت تعدیل، اخراج و تغییر ساختار اقتصادی در محل کار، بنا به تشخیص وزارتخانه مربوطه و همچنین تایید شورای عالی کار بیکار شود، مشمول دریافت بیمه بیکاری است. همچنین، این قانون در مورد اشخاصی که به علت حوادث طبیعی همچون سیل، زلزله، جنگ و آتش‌سوزی شغل خود را از دست می‌دهند نیز صدق می‌کند. این افراد حداکثر تا ۳۰ روز از تاریخ بیکار شدن باید نسبت به دریافت این بیمه اقدام کنند و آمادگی خود را برای اشتغال مجدد به واحدهای تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهند. لازم به ذکر است که در قانون تعدیل نیرو و بیمه کاری، مبلغ بیمه اشخاص واجد شرایط از اولین روز آغاز بیکاری آنان، محاسبه و پرداخت می‌شود.

جمع بندی

در این مقاله در رابطه با تعدیل نیرو، عواقب آن و اقدامات پس از آن صحبت کردیم. همانطور که گفتیم، تعدیل به عنوان یک فرآیند کاری، در ایران وجود دارد و شامل استخدام، اخراج و سایر تغییراتی است که در ترکیب نیروی کار یک سازمان ایجاد می‌شود. این فرآیند هنگامی رخ می‌دهد که سازمان‌ها نیازهای خود را بررسی کرده و متناسب با آنها نیروهای خود را تنظیم می‌کنند. این می‌تواند باعث جذب و اخراج کارکنان، تغییر قرارداد کاری و سایر تغییرات شغلی شود. مشکلات روانی از جمله احساس ناتوانی در یافتن شغل جدید، عدم اعتماد به نفس، دوری از اجتماع و افسردگی در کنار مشکلات مالی از پیامدهای تعدیل کارکنان است. کارکنانی که تعدیل می شوند، نباید خود را سرزنش کنند و باید از این فرصت جهت رشد بیشتر و یافتن موقعیت شغلی بهتر استفاده نمایند.