شیفت شب یا شب کاری در قانون کار چیست؟

در برخی از مشاغل کارگران به صورت شبانه‌روزی مشغول فعالیت هستند. برای مثال کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی زیادی وجود دارند که مجبورند برای شیفت شب نیز کارگر استخدام کنند. شب کاری در قانون کار نیز تعریف شده و شامل قوانین مقررات خاصی است.

کارگرانی که در شیفت شب کار فعالیت می‌کنند و کارفرمایانی که بخشی از نیروهای انسانی آن‌ها کارگر یا کارمند شب کار هستند؛ باید به برخی از قوانین اداره کار پایبند باشند. ما در این مطلب به طور مفصل درباره قوانین شیفت شب و حقوق شب کاری و شیوه ثبت و محاسبه آن در سامانه حضور و غیاب آنلاین صحبت خواهیم کرد؛ پس اگر در این باره کنجکاو هستید مطالعه این مطلب را از دست ندهید. ما تلاش کرده‌ایم که در ادامه به تمام سؤالات شما درباره حقوق شب کاری پاسخ دهیم.

شب کاری در قانون کار به چه معناست؟ معنی شب کاری چیست؟

کارگران و کارفرمایان درباره شرایط کاری و نحوه محاسبه حقوق باید تابع قوانین وزارت کار باشند. با توجه به اینکه بسیاری از مشاغل به نیروی شب کار نیاز دارند، شب کاری در قانون کار نیز لحاظ شده است و قوانین مفصلی درباره آن وجود دارد.

 بر اساس قانون کار، کارگران موظف‌اند در روز به میزان ثابتی کار کنند تا از حقوق پایه وزارت کار برخوردار شوند. برای مثال کارگرانی که در روزهای عادی کار می‌کنند حقوق متفاوتی با کارگرانی دریافت می‌کنند که اضافه کاری انجام می‌دهند و یا در تعطیلات نیز سرکار حاضر می‌شوند.

 بر اساس ماده 53 قانون کار، کارگرانی که از ساعت ده شب تا شش صبح مشغول به کار هستند شب کار در نظر گرفته می‌شوند. همچنین باید به این نکته توجه داشته باشید که ممکن است برخی از کارگران در نیمی از روزهای هفته در هنگام روز به سرکار بروند و در تعدادی از روزها نیز شب کار باشند. این کارگران نیز مشمول حقوق شب کاری هستند و معنی شب کاری در مورد آن‌ها نیز صدق می‌کند. محاسبه حقوق این دسته از کارگران با کارگران عادی متفاوت خواهد بود.

بیشتر بخوانید: حضور و غیاب در قانون کار؛ بررسی قوانین حضور و غیاب کارکنان

حقوق شب کاری چگونه محاسبه می‌شود؟

برای محاسبه حق شب کاری فرمولی وجود دارد که از آن تحت عنوان فرمول شب کاری یاد می‌شود. این فرمول برای محاسبه حقوق افرادی قابل استفاده است که در ساعات مشخص شده طبق قانون شب کاری مجبور به فعالیت هستند اما در نوبت کاری خود قرار ندارند.

به عبارت دیگر کارگرانی که بین ساعت 10 شب تا 6 صبح مشغول کار هستند، شب کار به حساب می‌آیند به شرط آنکه این شب کاری یکی از شیفت‌های اصلی آن‌ها نباشد. اگر شیفت شب در شیفت‌های کاری کارگری وجود داشته باشد، کارفرما فقط موظف است 15 درصد اضافه حقوق بابت حق شب کاری به کارگر پرداخت کند.

در صورت اینکه کارگرانی که به طور دائمی به شب کاری مشغول هستند باید علاوه بر حقوق عادی خود، مبلغی نیز تحت عنوان فوق العاده شب کاری دریافت کنند. برای محاسبه فرمول شب کاری ابتدا باید مجموع ساعات کاری در شیفت شب را حساب کرد؛ سپس فوق العاده شب کاری را به ازای هر ساعت تعیین کنید. در آخر تعداد ساعات را در حق شب کاری ضرب کنید تا حق شب کاری به دست بیاید.

یک مثال ساده برای محاسبه حقوق شب کاری

مثال زیر می‌تواند به شما در درک بهتر نحوه محاسبه حق شب کاری کمک کند.

فرض می‌کنیم که یک کارگر به صورت روزانه 100 هزار تومان دریافتی دارد. اگر او پنج بار در ماه در شیفت شب کار کرده باشد، حق شب کاری این کارگر به صورت زیر محاسبه می‌شود.

حقوق ساعتی این کارگر 13600 تومان است. (7.33/100000) است. اگر 35 درصد به حقوق ساعتی این کارگر بابت فوق العاده شب کاری اضافه شود؛ او باید برای هر ساعت کار در شیفت شب مبلغ 4760 تومان اضافه‌تر (13600*35٪) دریافت کند.

با توجه به این مسئله که کارگر پنج بار در شیفت شب کار کرده پس در مجموع ساعات کاری شبانه او 40 ساعت است. در نهایت مبلغی که باید به دستمزد عادی کارگر اضافه شود، 190400 تومان (40*4760) است.

بیشتر بخوانید: روش های حضور و غیاب بیمه بیکاری ۱۴۰۲

فوق العاده شب کاری چیست و کدام کارگران مشمول دریافت فوق العاده شب کاری هستند؟

بر اساس قوانین اداره کار، کارگرانی که به صورت دائمی در شیفت شب مشغول کار هستند و شیفت‌های کاری آن‌ها گردش ندارند یعنی هیچ وقت در شیفت روز کار نمی‌کنند، مشمول فوق العاده شب کاری می‌شوند. کارفرما برای محاسبه حقوق و مزایا این افراد باید 35 درصد به دستمزد عادی آن‌ها اضافه کند. لازم است دوباره یادآوری کنیم که ساعات کاری در شیفت شب از ده شب شروع شده و تا شش صبح ادامه دارد.

قانون استراحت در شیفت شب چگونه است؟ آیا خوابیدن در شیفت شب مجاز است؟

افرادی که شب کاری انجام می‌دهند ممکن است دچار اختلال خواب شوند و در حین بیداری نیز عملکردشان پایین بیاید. با این حال استراحت در هنگام روز می‌تواند تا حدودی این مشکلات را برطرف کند. همچنین اختلالات خواب در افزایش احتمال بروز بیماری‌هایی مانند افسردگی، بیماری‌های قلبی و… نیز تاثیرگذار است. کارگر شب کار باید در شیفت کاری خود مانند شیف روز به فعالیت بپردازند و قانون خواب در شیفت شب وجود ندارد؛ بنابراین خوابیدن در شیفت شب امکان پذیر نیست مگر اینکه کارگران با کارفرما به توافق برسند.

برخی از مهم‌ترین فواید شب کاری برای کارگران و کارمندان

شاید پیش خودتان این‌طور فکر کنید که با وجود عوارض شب کاری چرا باید افراد حاضر به کار شیفت شب شوند؟ همان‌طور که در بخش‌های قبلی اشاره کردیم؛ حقوق بیشتری برای شب کاری در قانون کار در نظر گرفته شده است. به همین دلیل افراد زیادی تمایل دارند که در ازای حقوق بیشتر، شب کاری انجام بدهند.

همچنین به جز حقوق بالاتر معمولاً رفت و آمد در هنگام شب راحت‌تر است. ترافیک در ساعات پایانی شب و یا اوایل صبح کمتر بوده بنابراین زمان کمتری نیز صرف رفت و آمد می‌شود. افرادی که در دو شیفت کاری مختلف و در مکان‌های متفاوت کار می‌کنند نیز شب کاری را ترجیح می‌دهند زیرا تایم روز آن‌ها خالی است و می‌توانند در روز هم به کار دیگری بپردازند.

 کار در شیفت شب به جز برای کارگران و کارمندان برای کارفرمایان نیز فواید زیاد دارد. برای مثال راندمان کاری افزایش پیدا می‌کند و میزان تولیدات کارگاه‌ها یا کارخانه‌ها چند برابر می‌شود. البته در برخی از مشاغل مانند مشاغل خدماتی نیز ضرورت‌هایی برای شب کاری وجود دارد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع قرارداد کاری و بررسی تفاوت آن‌ها

کار در شب برای چه کسانی ممنوع است؟

بر اساس قانون کار، شب کاری برای کارگران نوجوانان 15 تا 18 ساله ممنوع است. همچنین اگر محیط کار برای شب کاری مناسب نباشد نیز کارفرما اجازه استخدام نیروی شب کار را نخواهد داشت. شب کاری باید مورد توافق کارگر و کارفرما قرار بگیرد و کارفرما حق اجبار برای شب کاری را ندارد.

کارگرانی که شب کار هستند اما شب کاری در قرارداد آن‌ها ذکر نشده است نیز نباید نگرانی داشته باشند زیرا در صورت بروز اختلاف و اثبات شب کاری، کارفرما موظف است تمام حقوق شما را برای بر مبنای حقوق شب کاری در قانون کار پرداخت کند.

درباره اضافه کاری شب کاری نیز باید بگوییم که قانون‌گزار ارجاع هر گونه اضافه کاری به کارگران شیفت شب را منع کرده است. اگر کارفرما چنین کاری را انجام دهد متخلف به شمار می‌رود. مجازات چنین عملی توسط کارفرما برای بار اول جریمه نقدی است و برای بار دوم می‌تواند بین 91 روز تا 180 روز حبس به همراه داشته باشد.

بیشتر بخوانید: حداقل حقوق قانون کار ۱۴۰۲ چقدر است؟

تفاوت شب کاری با شیفت شب برای اضافه کاری در چیست؟

قوانین حقوق شب کاری در قانون کار کاملاً مشخص است اما برخی از افراد به اشتباه اضافه کاری در شب را با شب کاری اشتباه می‌گیرند. کارگری که بیش از ساعات کاری مجاز به کار مشغول باشد باید حقوق بیشتری تحت عنوان اضافه کاری دریافت کند؛ اما ساعت کاری یعنی چه؟ طبق قانون کار به ساعاتی که کارگر برای انجام کار صرف می‌کند، ساعت کاری گفته می‌شود.

ساعت کاری می‌تواند در روزهای مختلف هفته متفاوت باشد. البته به شرط اینکه ساعت کاری از 44 ساعت در هفته بیشتر نشود. همچنین در برخی از مشاغل نیز کارگران به دلیل سختی کار فقط باید 36 ساعت در هفته یعنی 6 ساعت در روز کار کنند. اگر ساعات کاری کارگر از این مقدار بیشتر باشد، کارفرما موظف است اضافه کار پرداخت کند.

اضافه کاری در شب نیز مانند اضافه کاری در روز شامل حقوق متفاوتی است. کارفرما به ازای هر ساعت اضافه کاری باید 40 درصد حقوق بیشتر پرداخت کند. با توجه به اینکه حقوق ساعتی در شب کاری بیشتر است، مبلغ اضافه کاری در شب نیز بیشتر از روز خواهد بود؛ به عبارت دیگر علاوه بر 35 درصد افزایش حقوق بابت شب کاری باید 40 درصد نیز اضافه‌تر بابت اضافه کاری شب کاری به کارگر پرداخت شود.

 البته افرادی که به صورتی نوبتی در شیفت شب و روز کار می‌کنند شامل این میزان حقوق اضافه کاری شب کاری نمی‌شوند. همچنین باید به این نکته توجه داشته باشید که چیزی به نام اضافه کاری اجباری در قانون کار وجود ندارد؛ بنابراین کارفرما و کارگر باید بابت ساعت اضافه کاری با هم به توافق برسند. فوق العاده نوبت کاری صبح، عصر و شب 16 درصد حقوق ماهانه بوده و فوق العاده نوبت کاری صبح و شب 5/22 درصد حقوق ماهانه است. این درصدها برای اضافه کاری در تعطیلات نیز متفاوت است.

بیشتر بخوانید: همه چیز درمورد اضافه کاری

لیست برخی از مشاغل شب کار؛ مهم‌ترین شغل‌های شیفت شب

مشاغل زیادی وجود دارند که شیفت شب در آن‌ها تعریف شده است و کارفرما چاره‌ای جز استخدام نیرو برای شیفت شب ندارد. برخی از مشاغل شب کار عبارت‌اند از:

• نگهبانان
• کارکنان خانه‌های سالمندان
• رانندگان اتوبوس‌های بین شهری
• آتش‌نشانان
• مأموران نیروی انتظامی
• کارکنان بیمارستان
• کارمندان صدا و سیما
• پذیرش هتل‌ها و مهمانخانه‌ها
• کارکنان فرودگاه، راه‌آهن و پایانه‌های مسافربری
• پرسنل داروخانه‌های شبانه‌روزی
• کارگران برخی از کارخانه‌ها و کارگاه‌ها

بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع شیفت های نگهبانی

جمع‌بندی پیرامون شب کاری

شب کاری نیز یکی از انتخاب‌هایی که شما می‌توانید به عنوان کارجو داشته باشید. البته گاهی اوقات حق انتخاب وجود ندارد و شب کاری در برخی مشاغل مانند پرستاری ضروری است. حقوق و مزایای شب کاری نیز با شیفت‌های عادی متفاوت است. برای مثال حقوقی که به افراد شب کار پرداخت می‌شود بیشتر است. در این مطلب به طور کامل نحوه محاسبه حقوق و دستمزد در شیفت شب را توضیح داده‌ا‌یم.

همچنین دستمزد اضافه کاری در شیفت شب نیز بیشتر است. با این حال هیچ کارفرمایی نمی‌تواند نیروی کار را به اضافه کاری در شیفت شب مجبور کند. با توجه به فواید شب کاری مانند خالی بودن تایم روز، هزینه پایین رفت و آمد و دستمزد بیشتر، برخی از افراد تمایل به کار در شیفت شب دارند.